Tarnowskie Góry to sześćdziesięciotysięczne miasto położone w środkowo-południowej części powiatu tarnogórskiego w województwie śląskim. Jego historia jest ściśle związana z wydobyciem rud srebra, ołowiu i cynku. Według legendy, pierwszą bryłę kruszcu srebronośnego wyorał ok. 1490 roku chłop Rybka, co zainicjowało rozwój osady górniczej. W 1526 roku właściciele ziem, Jan II Dobry i margrabia Jerzy von Ansbach, nadali przywilej wspierający górnictwo, a w 1528 roku ogłosili akt uzupełniający prawodawstwo górnicze, tzw. Ordunek Gorny. Od tego czasu rozpoczął się okres szybkiego rozwoju górnictwa rud srebronośnych oraz osady górniczej, stopniowo przekształcanej w miasto.

Historia Tarnowskich Gór – początki górnictwa

Tarnowskie Góry zawdzięczają swoje powstanie odkryciu przez chłopa Rybkę pierwszej bryły kruszcu srebronośnego około 1490 roku. Wkrótce potem na terenie dzisiejszego miasta podjęto prace górnicze i powstała osada kopaczy i gwarków. W 1526 roku właściciele ziem, Jan II Dobry i margrabia Jerzy von Ansbach, nadali osadzie przywilej wspierający górnictwo, a dwa lata później ogłosili akt uzupełniający prawodawstwo górnicze, tzw. Ordunek Gorny. Od tego czasu rozpoczął się okres szybkiego rozwoju górnictwa rud srebronośnych oraz osady górniczej, stopniowo przekształcanej w miasto.

Początki górnictwa w Tarnowskich Górach sięgają nawet III i IV wieku, kiedy mieszkańcy wypłukiwali ołów na niewielką skalę. Legenda głosi, że około 1490 roku Jan Rybka odkrył galenę – rudę ołowiu z domieszką srebra, co zapoczątkowało rozwój prawdziwego górnictwa w regionie. W 1526 roku Tarnowskie Góry otrzymały prawa miejskie, a w kolejnych latach rozbudowywano sieć sztolni i szybów, na przykład kopalnię Fryderyk, otwartą w 1783 roku.

Rozwój górnictwa w Tarnowskich Górach był znaczący – w ciągu około 400 lat działalności wydrążono tu ponad 20 tysięcy szybów oraz zbudowano około 150 kilometrów podziemnych korytarzy. Przywileje górnicze nadane miastu w XVI wieku, takie jak Ordunek Gorny, odegrały kluczową rolę w organizacji i regulacji tej działalności, przyczyniając się do dynamicznego wzrostu gospodarczego regionu.

Okres świetności górnictwa w XVI-XVII wieku

W XVI wieku Tarnowskie Góry stały się jednym z największych ośrodków górnictwa kruszcowego na Górnym Śląsku. W tym czasie miasto rozwinęło się również pod względem handlu i rzemiosła, co było związane z rozkwitem kopalń srebra w Tarnowskich Górach. Reformacja, która utrwaliła się w mieście po śmierci Jana II Dobrego w 1532 roku, gdy Tarnowskie Góry przeszły pod panowanie Hohenzollernów, przyczyniła się do dalszego rozwoju miasta.

W 1529 roku protestanci wybudowali pierwszy drewniany kościół, a dwa lata później na jego miejscu – murowany. W 1531 roku utworzono również różnowiercza szkołę, której rektorem na przełomie XVI i XVII wieku był Daniel Franconius, wybitny ariański pedagog i poeta. Niestety, świetności miasta kres położyła wojna trzydziestoletnia (1618-1648), która przyniosła wiele zniszczeń i strat.

Pomimo tych trudnych wydarzeń, Tarnowskie Góry kontynuowały wydobycie srebra aż do początku XX wieku, kiedy to zasoby rud zostały wyczerpane. Wiek XVI był jednak okresem największej świetności tarnogórskiego górnictwa, czyniąc z miasta jeden z największych ośrodków górniczych w Europie tamtych czasów.

Upadek i odrodzenie górnictwa w XVIII wieku

Po zakończeniu pierwszej wojny śląskiej w 1742 roku Tarnowskie Góry przeszły spod panowania austriackiego w ręce pruskie. Sytuacja ta nie ulegała zmianie przez kolejne wojny. Mimo to w drugiej połowie XVIII wieku rozpoczęto poszukiwania nowych złóż kopalin, co zaowocowało ponownym rozwojem górnictwa w regionie.

W latach 80. tego stulecia powstaje rządowa kopalnia i huta „Fryderyk”, w której w 1788 roku uruchomiono jedną z pierwszych na kontynencie europejskim, sprowadzoną z Anglii, maszyn parowych do odwadniania wyrobisk górniczych. Była to ważna inwestycja, która przyczyniła się do modernizacji i zwiększenia wydajności lokalnego sektora wojny śląskie oraz poszukiwania nowych złóż.

Pomimo licznych wyzwań, takich jak wojny śląskie, Tarnowskie Góry zdołały przetrwać ten trudny okres i stopniowo odrodzić pierwsze maszyny parowe górnictwo, stając się ponownie ważnym ośrodkiem produkcji metalurgicznej oraz centrum handlu i administracji na Śląsku.

Rozwój miasta w XIX wieku

Wiek XIX przyniósł ponowne ożywienie Tarnowskich Gór. W 1803 roku otwarto pierwszą szkołę górniczą, która przyczyniła się do rozwoju infrastruktury w mieście. Wydrążono również nową sztolnię „Fryderyk”, a miasto zyskało własną drukarnię. Tarnowskie Góry rozwijały się prężnie – wybrukowano rynek i ulice, powstały nowe fabryki i huta żelaza, a także rozpoczęto budowę wodociągów miejskich. W 1857 roku uruchomiono pierwszą linię kolejową do Opola, co znacznie ułatwiło transport oraz połączyło powiat tarnogórski z resztą regionu. Rozwój miasta przypieczętowało utworzenie w 1873 roku Starostwa Tarnogórskiego, które nadało miastu nowy impuls.

Wsparcie infrastruktury oraz rozwój kopalń w Tarnowskich Górach spowodowały, że w XIX wieku miasto stało się jednym z największych producentów ołowiu i cynku na świecie. Działalność górnicza kwitła, a linia kolejowa umożliwiła sprawny transport surowców. Tarnowskie Góry przeżywały swój rozwój w XIX wieku, stając się centrum przemysłowym i handlowym na Górnym Śląsku.

tarnowskie góry w XX i XXI wieku

Na początku XX wieku, zasoby rud w Tarnowskich Górach zostały wyczerpane, co doprowadziło do praktycznego zaniku górnictwa w mieście. Jednak dalsze losy miasta nie były łatwe. W 1922 roku, w wyniku powstań śląskich i przeprowadzonego plebiscytu, Tarnowskie Góry zostały włączone do odrodzonej Polski. Miasto nadal pełniło rolę powiatu, również po II wojnie światowej, aż do reformy administracyjnej w 1975 roku, kiedy to straciło ten status.

Tarnowskie Góry odzyskały status powiatu dopiero po kolejnej reformie w 1999 roku. Był to okres istotny dla miasta, gdyż w 2017 roku tarnogórska Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. To dowód na to, że Tarnowskie Góry, pomimo zawirowań historycznych, wciąż posiadają niezwykłe dziedzictwo związane z górnictwem, które jest doceniane na arenie międzynarodowej.

Herb i symbolika Tarnowskich Gór

Herb Tarnowskich Gór ma długą i fascynującą historię, sięgającą aż 1562 roku. Został on wówczas nadany miastu przez margrabiego brandenburskiego i księcia karniowskiego Jerzego Fryderyka Hohenzollerna. W tym heraldycznym symbolu miasta obok złotego orlego skrzydła z herbu Jana II Dobrego, księcia opolskiego, znajduje się pół czarnego orła z herbu Hohenzollernów, a także młotki symbolizujące górnictwo – kluczową gałąź gospodarki Tarnowskich Gór.

Herb Tarnowskich Gór był używany przez władze miasta przez niemal cztery stulecia. W 1954 roku wprowadzono jednak nową wersję, znacząco odbiegającą od historycznego wzoru. Na szczęście w 1990 roku powrócono do pierwotnego herbu nadanego przez Jerzego Fryderyka von Ansbacha, a w 2002 roku Rada Miejska jednomyślnie przywróciła jego pełną, oryginalną formę, upamiętniając w ten sposób 440. rocznicę jego nadania.

Obecnie w Tarnowskich Górach funkcjonują dwa warianty herbu – uroczysty i praktyczny. Oprócz niego miasto posiada również flagę, sztandar i banderę, na których widnieją elementy zaczerpnięte z tego historycznego symbolu. Przywrócenie herbu z 1562 roku jest ważnym upamiętnieniem związków Tarnowskich Gór z lokalną tradycją górniczą oraz silnych powiązań z rodem Hohenzollernów i Piastami Opolskimi.

Szczegółowa analiza przedstawień herbowych w Tarnowskich Górach sugeruje, że herb ten był używany również przez miejscową szlachtę, w tym rodziny Blacha-Budwicz, Holly-Leszczyc, Koschützki-Łuk, Ohm-Januszewski, Pogrel-Grzymała oraz Raczek-Warnia. Wzmianki o nim znajdziemy również w zapiskach słynnego polskiego pisarza Juliana Ursyna Niemcewicza, który odwiedził miasto w 1821 roku.

Zabytki Tarnowskich Gór związane z górnictwem

Tarnowskie Góry to miasto bogate w liczne zabytki związane z długą historią górnictwa w tym regionie. Jednym z najważniejszych obiektów jest Zabytkowa Kopalnia Srebra wraz z towarzyszącym jej Muzeum. Turyści mogą tu podziwiać autentyczne wyrobiska górnicze oraz poznać szczegóły górniczej działalności prowadzonej tu od XVI wieku.

Równie ciekawą atrakcją jest Sztolnia Czarnego Pstrąga, 600-metrowy fragment najdłuższej sztolni odwadniającej „Fryderyk/Kościuszko”. Odwiedzający mają możliwość przepłynięcia jej łodziami, co czyni ją jednym z najdłuższych tego typu szlaków w Europie.

Wraz z 24 innymi miejscami w mieście związanymi z dziedzictwem przemysłowym, Zabytkowa Kopalnia Srebra i Sztolnia Czarnego Pstrąga zostały w 2017 roku wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO jako „Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi”. To wyróżnienie podkreśla wyjątkową wartość obiektów górniczych w Tarnowskich Górach i ich znaczenie dla światowego dziedzictwa przemysłowego.

Atrakcje turystyczne miasta

Tarnowskie Góry oferują turystom wiele atrakcji. Oprócz obiektów związanych z dziedzictwem górniczym, w mieście znajdują się liczne szlaki piesze i rowerowe, m.in. Szlak Husarii Polskiej, Szlak Stulecia Turystyki oraz Tarnogórska Sieć Tras Rowerowych. Dla miłośników rekreacji dostępne są Aquapark oraz całoroczne centrum sportowo-rekreacyjne „Sport Dolina”. Corocznie w mieście organizowany jest także festyn „Gwarki”, nawiązujący do górniczych tradycji.

Tarnowskie Góry mogą poszczycić się bogatą ofertą turystyczną, łączącą dziedzictwo górnicze z licznymi szlakami i obiektami rekreacyjnymi. Piesi i rowerzyści mają do wyboru rozległą sieć tras, a miłośnicy wodnych atrakcji znajdą w mieście nowoczesny Aquapark oraz inne miejsca wypoczynku. Ponadto corocznie organizowany jest festyn „Gwarki”, który przybliża turystom górnicze tradycje Tarnowskich Gór.

Oprócz obiektów związanych z dziedzictwem przemysłowym, Tarnowskie Góry oferują również szeroką gamę innych atrakcji. Miasto posiada dobrze rozbudowaną infrastrukturę turystyczną, w tym liczne szlaki piesze i rowerowe, a także nowoczesne centrum rekreacyjno-sportowe „Sport Dolina” oraz Aquapark. Ponadto co roku odbywa się tutaj festyn „Gwarki”, który pozwala turystom poznać tradycje górnicze Tarnowskich Gór.